İsm-i fail: Fiilden türeyen ve işi yapanı gösteren isim cinsinden kelimelerdir. Sülasi mücerred fiilin ism-i faili (فَاعِلٌ ) vezninde gelir. Mesela:
كَتَبَ “Yazdı” manasındadır. Bu fiilin ism-i faili كَاتِبٌ şeklindedir ve “yazan” manasındadır. Gördüğünüz gibi ism-i fail (فَاعِلٌ ) vezninde gelmiştir.
ضَرَبَ “Dövdü” manasındadır. Bu fiilin ism-i faili ضَارِبٌ şeklindedir ve “döven” manasındadır.
نَصَرَ “Yardım etti” manasındadır. Bu fiilin ism-i faili نَاصِرٌ şeklindedir ve manası “yardım eden” manasındadır.
فَتَحَ “Açtı” manasındadır. Bu fiilin ism-i faili فَاتِحٌ şeklindedir ve “açan” manasındadır.
Rubai mücerred ve diğer mezid fiillerin ism-i faili, muzarisi esas alınarak yapılır. Şöyle ki: İlk önce muzari fiilin malumunun muzaraat harfi atılır. Sonra başa ötreli bir “mim” getirilir. Eğer orta harfi esre değilse esrelenir ve sonu tenvinlenir. Mesela:
عَلَّمَ fiilinin muzarisi يُعَلِّمُ şeklindedir. İlk önce baştaki muzaraat harfini atarız, عَلِّمُ olur. Sonra ötreli mim getiririz, مُعَلِّمُ olur. Demek, عَلَّمَ fiilinin ism-i faili مُعَلِّمٌ şeklindedir.
Ek Bilgi 1:
Ismul Fail اِسْمُ الفَاعِلِ
Fiilden türeyip, bir işi yapanı gösteren kelimeye İsmul Fail اِسْمُ الفَاعِلِ denir.
Türkçedeki ekten sıfat-fiil karşlığıdır. Sulasi (üçlü) mücerred (soyutlanmış) bir fiilin İsmul Faili, فَاعِلٌ vezninde olur.
Örnekler:
كَتَبَ yazdı - كَاتِبٌ yazan, yazıcı
قَتَلَ öldürdü - قَاتِلٌ öldüren
فَتَحَ açtı - فَاتِحٌ açan
ضَرَبَ vurdu - ضَارِبٌ vuran
جَلَسَ oturdu - جَالِسٌ oturan
Diğer fiillerin İsmul Failleri söyle yapılır: Muzari şekli alınır, baştaki muzarilik harfi atılıp yerine mazmum (ötre ile harekeli) bir م harfi , yani مُ şeklinde getirilir.
Örnekler:
الوَزْنُ - المَاضِي - المُضَارِعُ - اِسْمُ الفَاعِلُ
إِفْعَالٌ - أَضَحَكَ - يُضْحِكُ - مُضْحِكٌ
تَفْعِيلٌ - ذَكَّرَ - يُذَكِّرُ - مُذَكِّرٌ
مُفَاعَلَةٌ - حَاسَبَ - يُحَاسِبُ - مُحَاسَبٌ
اِنْفِعَالٌ - اِنْقَطَعَ - يَنْقَطِعُ - مُنْقَطِعٌ
اِفْتِعَالٌ - اِكْتَسَبَ - يَكْتَسِبُ - مُكْتَسِبٌ
تَفَعُّلٌ - تَعَلَّمَ - يَتَعَلَّمُ - مُتَعَلِّمٌ
تَفَاعُلٌ - تَعَاهَدَ - يَتَعَاهَدُ - مُتَعَاهِدٌ
اِفْعِلاَلٌ - اِحْمَرَّ - يَحْمَرُّ - مُحْمَرٌّ (مُحْمَرِرٌ)م
اِسْتِفْعَالٌ - اِسْتَعْظَمَ - يَسْتَعْظِمُ - مُسْتَعْظِمٌ
فَعْلَلَةٌ - دَحْرَجَ - يُدَحْرِجُ - مُدَحْرِجٌ
تَفَعْلُلٌ - تَقَلْقَلَ - يَتَقَلْقَلُ - مُتَقَلْقِلٌ
Uyarı:
İsmul Fail, bazan, isim olarak kullanılır.
Örnekler:
مُعَلِّمٌ öğretici, öğretmen - عَلَّمَ öğretmek
سَائِقٌ sürücü, şöför - سَاقَ sürmek
