Makaleler

Emir fiil 3 çeşittir: Emr-i hazır, emr-i gaib ve emr-i mütekellim.

Emr-i hazır: Karşımızdaki kişi veya kişilerden herhangi bir şeyi yapmasını emir yoluyla istemektir. Emr-i hazır, muzari fiil tablosunda muhatab ve muhataba çekimlerinden elde edilir. Emr-i hazırın yapılışını şöylece maddeleyebiliriz:

1- Önce muzari muhatab ve muhataba çekimi alınır.

2- Başlarındaki muzaraat harfleri atılır.

3- Müfred muhatab cezimlenir.

4- Cemi müennes hariç sonlarındaki “nun” düşürülür.

5- Muzaraat harfi atıldıktan sonra fiilin ilk harfi sakin olup okunmuyorsa başına bir hemze getirilir. Bu hemzenin harekesi de duruma göre şu şekilde olur: Sülasi fiilin muzaride orta harekesi damme ise hemze ötrelenir. Fetha veya kesre ise esrelenir. Muzaraat harfi atıldıktan sonra fiilin ilk harfi harekeli ise hemze getirilmez.

Örnek çekim:

Mesela, “yazdı” manasındaki كَتَبَ  fiilinin emr-i muhatabını yapalım:

1. Basamak: Bu basamakta fiilin muzari muhatab ve muhataba çekimini alacağız: كَتَبَ  fiilinin muzari muhatab ve muhataba çekimi şöyledir:

2. Basamak: Bu basamakta başlarındaki muzaraat harfleri atılır.

3. Basamak: Bu basamakta müfred muhatab cezimlenir:

4. Basamak: Bu basamakta cemi müennes hariç sonlarındaki “nun” düşürülür.

5. Basamak: Bu basamakta muzaraat harfi atıldıktan sonra fiilin ilk harfi sakin olup okunmuyorsa başına bir hemze getirilir.

Bu hemzenin harekesi de duruma göre şu şekilde olur: Sülasi fiilin muzaride orta harekesi damme ise hemze ötrelenir. Fetha veya kesre ise esrelenir. Örneğimizde orta harf damme olduğu için hemzede damme olur.

Emr-i gaib: Üçüncü bir şahıstan bir şeyi yapmasını talep etmektir. “Gitsin, yazsın, Ali’ye söyle, her gün ders çalışsın” gibi emirler emr-i gaibe örnek olabilecek emirlerdir. Emr-i gaib, muzari fiil tablosunda gaib ve gaibe çekimlerinden elde edilir. Emr-i gaibin yapılışını şöylece maddeleyebiliriz:

1- Önce muzari fiilin gaib ve gaibe çekimi alınır.

2- Müfred gaib ve gaibede sonu cezimlenir.

3- Cemi müennes hariç sonlarındaki “nun” ( ن )  düşürülür.

4- Başına emir lamı ( لِ ) getirilir.

Örnek çekim:

Mesela, كَتَبَ  fiilinin emr-i gaibini yapalım:

1. Basamak: Bu basamakta muzari fiilin gaib ve gaibe çekimi alınır. كَتَبَ  fiilinin muzari gaib ve gaibe çekimi şöyledir:

2. Basamak: Bu basamakta müfred gaib ve gaibenin sonu cezimlenir.

3. Basamak: Bu basamakta cemi müennes hariç sonlarındaki “nun” düşürülür.

4. Basamak: Bu basamakta başına emir lamı getirilir.

Emr-i mütekellim: Kendimize verdiğimiz emir demektir. Emr-i mütekellim çok az kullanılan bir emir çeşididir. Muzari fiilin mütekellim çekiminden yapılır. Emr-i mütekellimin yapılışını şöylece maddeleyebiliriz:

1- Muzari fiilin mütekellim çekimi alınır.

2- Fiilin sonu cezimlenir.

3- Başa bir emir lamı ( لِ ) getirilir.

Örnek çekimi:

Mesela, كَتَبَ  fiilinin emr-i mütekellimini yapalım:

1. Basamak: Bu basamakta muzari fiilin mütekellim çekimi alınır. كَتَبَ  fiilinin muzari mütekellimi şöyledir:

2. Basamak: Bu basamakta kelimenin sonu cezimlenir.

3. Basamak: Bu basamakta kelimenin başına bir emir lamı getirilir.