Makaleler

Lazım fiil: Mefulün bih sarihe ihtiyaç duymayan, yapılan işin failde kaldığı fiillerdir. Yani geçişsiz fiildir. Başka bir ifadeyle lazım fiil: Türkçede nesne almayan fiil demektir. Mesela:  حَضَرَ التَّلاَمِيذُ  “Öğrenciler geldi.” manasındadır. Bu cümledeki  حَضَرَ  fiili lazım bir fiildir. Cümle, bir fiil ve failden meydana gelmiştir. Anlam bu ikisi ile tamamdır. Mefulün bihe ihtiyaç yoktur. Duyan kişinin aklına cümle ile ilgili başka bir soru gelmez. O halde حَضَرَ  fiili lazım bir fiildir..

Müteaddi fiil: Mefulün bih sarihe ihtiyaç duyan, yapılan işin mefule geçtiği fiillerdir. Yani geçişli fiildir. “Neyi?” ve “Kimi?” sorularına cevap verir. Başka bir ifadeyle müteaddi fiil: Türkçede nesne alan fiil demektir. Mesela:  شَرِبَ الطِّفْلُ الْمَاءَ  “Çocuk suyu içti.” manasındadır. Bu cümledeki  شَرِبَ  fiili müteaddi bir fiildir. Şöyle ki:  شَرِبَ الطِّفْلُ الْمَاءَ  cümlesinden  الْمَاءَ  kelimesini kaldırdığımızda cümlede bir eksiklik meydana gelir.  شَرِبَ الطِّفْلُ  “Çocuk içti.” denildiğinde, “Çocuk neyi içti?” sorusu aklımıza gelir. Bu sebeple  شَرِبَ  fiili mefulün bih sarihe ihtiyaç duyduğu için müteaddi bir fiil olmuş olur.

Ek Bilgi 1:

Lazım ve muteaddi fiili hakkında bazı kaideler:

(Lazım:fiilin sadece faile gerekliliği)

(Muteaddi:fiilin etkisi faille sınırlı kalmayıp mefulde de görülmesi)

*Müteaddi fiil bir mefule de etki edebilir iki mefule de üç mefule de.

Bir mefule örnek: أَكل وشرب واشترى وقرأَ وعرف ولبس(muteaddi fiilin en çok olanı bu çeşididir.)

İki mefule örnek: ظننت الأَمير مسافراً، رأَيت النصحَ مربحاً،علمت السفرَ بعيداً،- تعلَّمْ أَباك غاضباً- أَحسِبُ الكتابَ كبيراً،- جعلت الشمع تمثالاً - رددْت الطينَ إِبريقاً، - أَعطيت الفقير مالاً،- كسوت ولدي حُلةً، - علَّمتك مسأَلتين، -

Üç mefule örnek: أَرى المعلَّمُ تلميذَه الحلَّ سهلاً،- الوالدُ يُري ولدَه عاقبةَ التقصير وخيمةً

*Beşinci babtan olan fiiller lazımdır.(فَعُلَ-يَفْعُلُ) bu babın özelliği insan karakter ve özellikleriyle ilgilidir.

حَسُنَ-يَحْسُنُ  güzel oldu

قَصُرَتْ قامَتُهُ boyu kısa oldu

*Dördüncü babtan (فعِلَ-يَفْعَلُ ) olupta üzülmek,sevinmek,dolmak,boşalmak,özür yada renk gibi manalar taşıyan fiiller lazımdır.

شبع علي Ali doydu (mideye dolmak manası var)

عطشت زينبZeynep susadı (susamak suyun eksikliğidir)

خضر الشجر Ağaç yeşil oldu (renkli olma durumu vardır)

*إنفعل-إفْعَلَّ-إفعالَّ-إفعَلَلَّ-إفعَنْلَلَ  bablarından gelen fiiller lazımdır.

انسحب-اربدَّ-ازراقَّ-اطمأَن-احرنجم

*Bir mefule geçen (etki eden) fiile uyumluluk gösteren,etkisine tabi olan fiilde lazımdır.

مزَّقت الصحيفة فتمزقت، (Sayfayı yırttım sayfada yırtıldı) مزَّقت fiili bir mefule geçen fiildir ve sayfa onun mefulüdür. burada تمزقتfiili مزَّقت fiilinin etkisine tabi olmuş ve itaat etmiştir.(ben yırttım oda benim yırtmama tabi olarak yırtılma işlemini gerçekleştirdi)

*Lazım fiilin önüne hemze dahil ederek lazım fiil muteaddi edilebilir.

أَخرجت المختبئ

*Lazım fiilin ortadaki aynul fiilini tekrarlayarak (şedde) muteaddi fiil elde edilir.

نزَّلْت البضاعةَ

*Lazım fiilin ilk harfinden sonra Mufaale babının elifi dahil edilirse muteaddi fiil elde edilir.

جالست أَخاك وخاطبته

*Talep manasına delalet eden elif-sin-te harfleri dahil etmekle muteaddi fiil elde edilir.

استنزلت الخصم

Ek Bilgi 2:

Lazım fiil kısaca:Fiilin etkisi sadece fiili işleyenle sınırlı olmasıdır.
mesela:نامَ الطِّفْلُ (çocuk uyudu) dediğimiz zaman uyumak fiilini çocuk gerçekleştirmiştir ve bu uyumanın başka bir şeye etkisi yada başka bir şeyle ilgisi yoktur.Ve bu cümleyi söylemekle muhatabında herhangi bir soru işareti kalmaz.yani kime uyudu gibi bir soru akla gelmez ve muhatap için bu söylemde eksik bir şey kalmaz. çünkü uyumak sadece bir kişinin yapacağı ve başkasıyla alakası olmayan bir fiildir.yada نزل الراكب  (yolcu indi)  dediğimiz zaman  muhatapta  soru işareti oluşturacak eksik bir şey kalmaz.

Muteaddi fiil:Fiilin etkisi sadece fiili işleyenle sınırlı olmayıp etkisi başka bir şeyde yada kişide görülmesidir.mesela:ضرب أحمد (Ahmet vurdu) dediğimizde muhatapta vurmanın kime olduğu şeklinde bir soru işareti oluşur.Çünkü vurmak sadece fiili işleyenle sınırlı olan bir eylem değildir vurmak fiili kime etki etmiştir bunu muhatap merak edecektir.yani vurulan merak edilir.amaضرب أحمد زيدا   deseniz muhatapta soru işareti bırakacak yada merak edeceği bir konu kalmaz.vuran belli vurulan belli.Burada fiilin iki kişiyle alakası vardır biri vuran olarak diğeri vurulan olarak.burda şu soru akla gelebilir Ahmet dizine vurduysa bu lazım fiil olurmu çünkü fiilin etkisi sadece Ahmetle sınırlıdır? Yine muteaddi fiildir çünkü vurulan şey merak edilir ve dizine demekle bu merak gider.