Makaleler

GAYRU’L-MUNSARİF

أَساَتِيذُ - أَساَتِذَةٌ

öğretmenler, hocalar

زَناَدِيقُ - زَناَدِقَةٌ

سَلَّمْتُ عَلَى أَساَتِذَةٍ.

Hocalara selâm verdim.

تَكَلَّمْتُ مَعَ تَلاَمِيذَةٍ.

Öğrencilerle konuştum.

Gayr-i munsarif şu iki durum müstesnâ, sonuna kesre ve tenvin almayan isimdir[1]:

a) Başına harf-i tarif gelmesi

b) Muzâf olma durumu

Gayr-i münsarifler kesre yerine fetha ile mecrûr olur. Tenvin yerine tenvinsiz hareke durumunu alırlar. Bilindiği gibi başına harf-i tarif almayan kelime nekre kabul edilir.

نَفْتَحُ الْأَبْواَبَ بِمَفاَتِيحَ.	Kapıları anahtarlarla açarız. (Nekre olduğu için esre ve tenvin almamış ) .
نَفْتَحُ الْأَبْواَبَ بِالْمَفاَتِيحِ.	Kapıları anahtarlarla açarız. (Harf-i tarifle ma’rife olduğu için esre almış) .
تَعَلَّمْناَ فِي مَداَرِسَ.	Okullarda öğrendik (Nekre olduğu için esre ve tenvin almamış)
تَعَلَّمْناَ فِي هَذِهِ الْمَداَرِسِ.	Bu okullarda öğrendik (Harf-i tarifle marife olduğu için esre almış) .
تَعَلَّمْناَ فِي مَداَرِسِ إِزْمِيرَ.		İzmir’in okullarında öğrendik (Muzâf olmakla marife olduğu için esre almış) .
ذَهَبْناَ إِلَى مَكَّةَ الْمُكَرَّمَةِ.		Mekke-i Mükerreme’ye gittik (Mevsûf[2]).
شاَهَدْناَ نِيُويُورْكَ.		Newyork’u gördük.
ذَهَبْناَ إِلَى نِيُويُورْكَ.		Newyork’a gittik.
شاَهَدْتُ وَلَداً عَطْشاَنَ.		Susuz bir çocuk gördüm.
تَقاَبَلْتُ مَعَ جُنْدٍ مَثْنَى.		Askerlerle ikişer ikişer görüştüm.

Görüldüğü gibi gayr-i munsarif olan bu isimler ya özel isimdir, ya sıfattır, ya da normal isimdir:

I) ÖZEL İSİM (ALEM) OLANLAR

Özel isimler içinde şu gruba girenler gayr-i munsariftir ve hiçbir şekilde esre almazlar:

1-Yabancı dilden arabçaya giren özel isimler:

اَنْقَرَةُ	إِسْماَعِيلُ	هاَرُونُ	إِسْراَئِيلُ	آدَمُ
لَنْدَنُ	رَمْسِيسُ	يَعْقُوبُ	إِبْراَهِيمُ	بَرْلِينُ

Not: İkinci harfi sukûn (cezm ya da uzatma) olan üç harfli alemler bu kaideden hariçtir ve tenvin ya da esre alabilir[3]:

نُوحٌ

لُوطٌ

هِنْدٌ

مِصْرٌ

هُودٌ

2-Müennes Özel isimler: Bu isimlerin sonunda müenneslik alameti olsun olmasın değişmez. Ayrıca sonunda müenneslik alâmeti bulunan erkek isimleri de gayr-i munsariftir. İnsan, hayvan, şehir ve ülkelere verilen isimler de müennes kabul edilir.

طَلْحَةُ	مُعاَوِيَةُ	عاَئِشَةُ	سُعاَدُ	مَكَّةُ
حَمْزَةُ	عُرْوَةُ	زَيْنَبُ	دِمَشْقُ	دُنْياَ

3-Sonunda (آنِ) bulunan özel isimler:

سُفْياَنُ

مَرْواَنُ

سَلْماَنُ

شَعْباَنُ

رَمَضاَنُ

عُثْماَنُ

4- Fiil vezninde olan özel isimler:

أَحْمَدُ

(muzâri)

شَمَّرَ

mâzî

يَزِيدُ

muzâri

إِثْمِدْ

emir

يَحْيَى

muzâri

5- فُعَلُ veznindeki özel isimler:

عُمَرُ

زُحَلُ

زُفَرُ

مُضَرُ

هُبَلُ

6- Mezcî terkib denen kaynaşmış iki kelime:

بَعْلَبَكُّ

حَضْرَمَوْتُ

(مَوْتُ)(حَضْرَ)

نِيُويُورْكَ

(يُورْكَ)(نِيُو)

Not: (وَيْهِ ) ile biten isimler gayr-i munsarif değil kesre üzere mebnidir.

سِيبَوَيْهِ

خاَلَوَيْهِ

II) SIFAT OLANLAR

1- (أَفْعَلُ) veznindeki sıfatı müşebbehe ve ism-i tafdiller[4]:

أَحْمَرُ	أَصْفَرُ	أَكْبَرُ	أَجْمَلُ	أَبْكَمُ[5]
kırmızı	sarı	daha büyük	daha güzel	dilsiz

2- (فَعْلاَنُ) vezninde olanlar[6]:

جَوْعاَنُ

aç

سَكْراَنُ

sarhoş

3- Birden 10’a kadar olan üleştirme sayıları:

رُباَعُ - مَرْبَعُ

dörder

عُشَرُ - مَعْشَرُ

onar

سُباَعُ- مَسْبَعُ

yedişer

III) İSİM OLANLAR

1- Sonunda elif-i memdûde (اء) olan isimler. Bu aynı zamanda müenneslik alâmetidir[7].

أَوْلِياَءُ	veliler	حَمْراَءُ	kırmızı	أَشِقاَّءُ	kardeşler
أَطِباَّءُ	doktorlar	عُلَماَءُ	alimler	صَحْراَءُ	çöl

2- Sonunda elif-i maksûre (ى) bulunan isimler: Bu da müenneslik alâmetidir.

صُغْرَى	daha küçük	بُشْرَى	müjde	حُبْلَى		hamile
كُبْرَى	daha büyük	ذِكْرَى	hatıra, öğüt		حُسْنَى	en güzel

3- Müntehe’l-cumû vezninden olan isimler. Yani, kelimenin ikinci harfinden sonra elif, eliften sonra iki veya üç harf bulunan cemi isimler. En meşhur kalıbları şunlardır:

فَعاَعِلُ

فَعاَئِلُ

فَواَعِلُ

فَعاَعِيلُ

مَفاَعِلُ

مَفاَعِيلُ

Bu sigalarda kullanılan en meşhur isimler de şunlardır:

مَداَرِسُ	مَساَجِدُ	مَصاَبِيحُ	مَفاَتِيحُ	مَعاَبِدُ	مَساَكِينُ
okullar	mescidler	lambalar	anahtarlar	tapınaklar	miskinler

Not: Müntehe’l-cumû vezninden gelmelerine ve cemî olmalarına rağmen sonlarında kapalı tâ (tâ-i merbûta) bulunan bazı isimler gayr-i munsarif olmazlar, yani tenvin ve kesre alırlar. Mefâil ve benzeri çoğul kalıbının silinen yâ harfi yerine isimlerin sonuna tâ-i merbûta eklenir:

Genel Cümle Örnekleri:

كَتَبَ أَحْمَدُ.	Ahmet yazdı.
رَأَيْناَ أَحْمَدَ.	Ahmed’i gördük.
سَلَّمْناَ عَلَى أَحْمَدَ.	Ahmed’e selâm verdik.
أَنْتُمْ أَغْنِياَءُ[8].	Sizler zenginlersiniz.
هُمْ فُقَراَءُ.	Onlar fakirdirler.
صَلَّيْناَ فِي الْمَساَجِدِ.	Mescidlerde namaz kıldık.
رَضِىَ اللَّهُ عَنْ عُثْماَنَ.	Allah Osman’dan razı olsun (razı oldu)[9] .
فِي مِصْرَ مَداَرِسُ وَ مَساَجِدُ كَثِيرَةٌ.	Mısır’da birçok okul ve mescid vardır.
حَمْزَةُ وَ عُبَيْدَةُ وَ طَلْحَةُ أَسْماَءُ الرِّجاَلِ.	Hamza Ubeyde ve Talha erkek isimleridir.