Makaleler

MEF’ÛLÜN MEAH

Beraberlik ifade eden ve vâvu’l-maiyye denen (وَ) harfinden sonra gelen, üst tarafına atfı doğru olmayan mansûb isme mef’ûlün maah denir. Beraber, birlikte manasına gelen (مَعَ)’yla aynı anlamı taşıdığı için bazı gramerciler ona da mef’ûlün maah demişlerse de onun zarf olduğu görüşü daha ziyade tercih edilmiştir.

Dikkat edilirse vâvu’l-maiyye, atıf vâvının konmaması gereken yerlerde konmuştur. Örneğin son cümlede atıf kaidesine aykırılık olduğu için vâ’vu’l-maiyyeden sonra gelen أَباَكَmef’ûlün maahtır ve mansûbtur. Çünkü şimdiye kadar gördüğümüz cümle kuruluşlarında Türkçe mana olarak (Babanla beraber ne yaptın?) demek için vâv yerine (ماَذاَ فَعَلْتَ مَعَ أَبِيكَ) şeklinde Arapça’ya çevirirdik. Oysa buradaki vâv beraberlik vâvıdır. Zîrâ Arapça’da muttasıl bir zamire başka bir ismi atfetmek gerekirse bu zamiri tekid için munfasıl olarak tekrar etmek gerekir:  (ماَذاَ فَعَلْتَ أَنْتَ وَ أَبُوكَ ؟) görüldüğü gibi o zaman أَباَكَ kelimesini mansûb değil أَبُوكَ şeklinde merfû getirirdik.

Aynı şekilde birinci cümledeki vâv atıf vâvıdır, fâil zamirini tekrar etmediğimiz ikinci cümledeki vâv beraberlik vâvıdır  (vâvu’l-maiyye):

Atıf Vâvıyla Vâvu’l-Maiyye’nin Farkı:

Atıf harfi olan وَ kendisinden önceki ve sonraki kelimelerin hükmünün kendilerine nisbeti konusunda ortak olduklarını gösterir. Ancak beraberlik ifade eden وَ bu ortaklığı ifade etmez, sadece beraberlik bildirir. Fiilin ifade ettiği manada ortaklık bildirmez. Buna göre;

a) Cümledeki (وَ) nin atıf vâvı olmasını engelleyen bir  işaret veya delil varsa (وَ) maıyyet vâvıdır. Bu işaret de (وَ)’den sonra gelen isim ile önce gelen ismin fiilde ortak olmasının imkansızlığıdır.

Meselâ son cümlede fiilin ikisine de ortak olarak kullanılması mümkün değildir. Çünkü güneşin batışı gelmez. Yani Muhammed ve güneşin  batması birlikte bir yere

gelemezler. Dolayısıyla  güneşin batışı sırasında Muhammed’in gelişini ifade eder. Böyle bir durumda vâv’ın maıyyet vâv’ı sayılıp ondan sonra gelen ismin mef’ûlün maah olarak mansûb okunması gerekir. Başka şekilde okunması doğru değildir.

b) Cümlenin fiili ancak iki ve daha fazla kişinin yapabileceği ortaklık (müşâraket) bildiren bir fiil ise, vâv mutlaka atıf vâvıdır.

Bu fiiller ve benzerleri ancak birden fazla kişinin ortaklığıyla yapılacak fiillerdir. Dolayısıyla vâv’dan sonraki isim ma’tûftur. Mef’ûlün maah olarak okunması doğru değildir.

c) Atıf vâvı yahut maiyyet vâvı olmasını engelleyen bir şey yoksa vâv ikisinden biri olabilir. Ondan sonra gelen isim mef’ûlün maah olarak okunabileceği gibi, önceki isme ma’tûf olarak da okunabilir[1].