Makaleler

İSTİGÂSE

İstigâse yardıma çağırmaktır. Münâdânın bir cinsidir. Yardıma çağrılan fethalı “لَ” edatı ile çağrılır ve bu yardıma çağrılan kişiye müstegâs denir. Kendisi için yardım istenenin başında da kesrelı bir “لِ” harf-i ceri vardır. Esâsen iki lâm da harf-i cer olduklarından kendilerinden sonra gelen kelimeler esre olur. Kendisi için yardım istenen bu kişiye de müstegâsun lieclihi (ya da müstegâsun leh) denir.

Bu cümlede önünde meftûh lâm olan اَلْأَغْنِياَءُ  müstegâs, önünde esreli lâm olan فُقَراَءِ kelimesi müstegâs lieclihidir. Her iki kelime de lâm (ل) dolayısıyla mecrûrdur[7].

Müstegâs lieclih’in önünde “ل” yerine “مِنْ” harf-i ceri olursa müstagas lieclihten şikayet ve ona karşı yardıma çağırma ifade edilmiş olur:

Not: a)Bazen müstegâs’ın önündeki lâm yerine sonuna elif getirilebilir:

b)Bazen de nadir olarak münâda gibi söylenebilir:

c) Münâdânın başında fethalı lâm bulunduğu halde istiğase manası taşımıyorsa ياَ ile لَ hayret şaşkınlık ifade eder:

d) Bazen hayret ve şaşkınlık ifade eden ياَ ile fethalı lâmdan sonra “مِنْ” harf-i cerli isim de gelebilir.[8]

NUDBE

Herhangi birşeyden duyulan acı dolayısıyla yapılan nidâya nudbe denir. Nudbe için ياَ daha ziyâde واَ ünlem edatları kullanılır. Münâdâ’nın uyduğu kaidelere uyar.

واَ nidâ harfinden sonra يُوسُفُ  ve رَأْسِي gibi nidâ edilene mendub denir[9].

Mendub, normal münada gibi, ya da zâid bir elifle veyahut da eliften sonra sakin bir هاء  (yani هْ) ile de gelebilir.

TERHÎM

Münâdânın son harfinin daha rahat ve kolay telaffuz edilmesi için hazfedilmesine (kaldırılmasına) terhim denir. İki çeşit münâdâya tatbik edilir:

1- Müzekker olsun müennes olsun sonunda yuvarlak te (ta-i merbûta) varsa;

2- Münâdâ üçten fazla harfli alem ise;

Not: a)Terhime uğrayan münâdânın son harfinin harekesi olarak yukarıdaki örneklerde görüldüğü gibi zamme üzere mebnî kılındığı gibi o harfin terhime uğramadan önceki harfinin harekesinin verilebileceği de belirtilmiştir.

b)Eğer isim dört harfden fazla olup sondan bir önceki harf zâid ve sakin (uzatmalı) ise, sondan önceki harf de son harfle birlikte hazfolur:

TAHZİR

Muhâtabı birşeyden sakındırmaktır. Şu şekillerde yapılır:

1- Sakındırılacak şeyin başına harf-i tarif en başa da   إِياَّكَ وَgetirilerek;

2- Sakındırılacak şeyin başına harf-i tarif en başa da  إِياَّكَ مِنْ  getirilerek;

 3- (إِياَّكَ)  ve (أَنْ)den sonra fiil cümlesi getirilerek;

4- (إِياَّكَ)  ve (أَنْ) in arasına مِنْ getirilerek;

5- Muhâtab zamirine muzaf olan isim ile kendisinden sakındırılacak şey mansûb olarak ifade edilerek;

6-Sakındırılacak şeyin mansûb olarak tekrarı ile;

Not: Tahziri yapılan her ismin başında harf-i tarif vardır.

İĞRÂ

Muhâtabı iyi bir iş yapmaya teşvik etmektir. Yukarıdakiler gibi hazfedilmiş bir fiilin mef’ûlu bihi olarak[10] mansûbtur.

Şu şekillerde olur:

1- Başına harf-i tarif getirilmiş ism-i mansûb yaparak;

2- Harf-i tarifli ismin mansûb olarak tekrarı ile;

3- İğrâ yapılan isimler genellikle masdardır. Masdarın veya masdarı müevvelin önüne  (يَنْبَغِي لَكَ) veya (يَجِبُ عَلَيْكَ)  yahut da (عَلَيْكَ بِ) getirilmekle de yapılır;

4-Muhâtab zamirine muzaf olan mansûb isme teşvik edilecek şeyi atfetmekle;

5- Değişik cinsten kelimelerin mansûb olarak atfı ile;