Makaleler

MAZİ FİİLLERDE CEMİ (ÇOĞUL) HALİ

Bir işi ikiden fazla kişi yaptığı zaman müzekker gâib için fiilin sonuna (ُوا) eklenip cemi müzekker gâib yapılmış olur. Örnekler:

ضَرَبَ den →	ضَرَبُوا	Onlar dövdüler
شَرِبَ den →	شَرِبُوا	Onlar içtiler
den →عَلِمَ	عَلِمُوا	Onlar bildiler
أَكَلَ den →	أَكَلوُا	Onlar yediler

Cemi müennes gâibe'de (yani o kadınlarda) fiilin son harfi cezimlenip -ْنَ eklenir:

→ أَكَلَ	أَكَلْنَ	(O bayanlar) yediler	→ عَلِمَ	عَلِمْنَ	bildiler
→ شَرِبَ	شَرِبْنَ	(O bayanlar) içtiler	→كَتَبَ	كَتَبْنَ	yazdılar
→ وَجَدَ	وَجَدْنَ	(O bayanlar) buldular	→ ضَرَبَ	ضَرَبْنَ	vurdular

Muhâtab çoğulda; fiilin sonundaki cezimden sonra müzekkerlerde تُمْ müenneslerde تُنَّ eklenir. Örnekler:

Müennes		Müzekker
ضَرَبْتُنَّ	dövdünüz	ضَرَبْتُمْ
عَلِمْتُنَّ	bildiniz	عَلِمْتُمْ
أَكَلْتُنَّ	yediniz	أَكَلْتُمْ
نَصَرْتُنَّ	yardım ettiniz	نَصَرْتُمْ
وَجَدْتُنَّ	buldunuz	وَجَدْتُمْ
دَخَلْتُنَّ	girdiniz	دَخَلْتُمْ

Mütekellimin çoğulu: Birinci şahsın (ben’in) çoğulunda kaide, fiilin sonuna cezimden sonra tesniye için de cemi için de نَا zamirinin eklenmesidir. Erkek ve dişi için aynıdır.

	den →وَجَدَ	وَجَدْنَا		(Biz-İkimiz) bulduk
	den →أَكَلَ	أَكَلْنَا		yedik
	den → فَتَحَ	فَتَحْنَا		açtık
	den → عَلِمَ	عَلِمْنَا		bildik
	den → شَرِبَ	شَرِبْناَ		içtik
هَلْ فَتَحْتُمُ الْباَبَ ؟			Kapıyı açtınız mı?
هَلْ سَمِعْتُنَّ الْخَبَرَ ؟			Haberi işittiniz mi?
نَعَمْ ، سَمِعْناَ الْخَبَرَ.			Evet haberi işittik.

Son iki konuyu özetlersek fiillerin tesniye ve cemi halinin tablosu şöyledir:

Cemi	Tesniye
كَتَبُوا		كَتَبَا	Gâib
كَتَبْنَ		كَتَبَتَا	Gâibe
كَتَبْتُمْ		كَتَبْتُمَا	Muhatap
كَتَبْتُنَّ		كَتَبْتُمَا	Muhâtaba
كَتَبْنَا		كَتَبْنَا	Mütekellim

F Arapça cümle kuruluşunda fâil, fiilden sonraya kalırsa fiil daima tekil olur. Sadece fiilin müzekker mi yoksa müennes mi olduğu belirtilir. Yani, fâilin ortada geldiği gâib fiil cümlesinde; fâil bizzat cümlede yer aldığında söz konusu fâil, ister tesniye ister cemi olsun baştaki fiil daima tekil yani müfrettir.

الْبِنْتاَنِ الحِْصَانَ. رَكِبَتِ	(İki kız ata bindi).
الْبَنَاتُ الحِْصَانَ. رَكِبَتِ	(Kızlar ata bindi).

İsim cümlesinde ise durum farklıdır:

İsim cümlesinde fâil başa geldiğinde ortaya konulan fiil, fâilin durumuna göre ya tesniye ya da cemi olarak çekimli halde gelir.

اَلْبِنْتاَنِ رَكِبَتاَ الحِْصَانَ.	(İki kız ata bindi).
الحِْصَانَ. رَكِبْنَ اَلْبَنَاتُ	(Kızlar ata bindi).

Fâil, tesniye ya da cemi olarak bizzat gâib cümlede yer almadığında ise başa gelen fiil çoğul olur:

رَكِبَتاَ الحِْصَانَ.	İkisi ata bindi (müennes).
الحِْصَانَ. رَكِبْنَ	Ata bindiler (müennes).
كَتَبوُا الدَّرْسَ.	Dersi yazdılar (müzekker).

Mâzî fiillerle ilgili genel cümle örnekleri:

	لَبِسْناَ الْمَلاَبِسَ.	Elbiseleri giydik.
	سَمِعْناَ النَّصيِحَةَ.	Nasihatı işittik.
	عَلِمْتُمُ السُّؤاَلَ.	Soruyu bildiniz (müz.).
	أَكَلْتُنَّ الْبُرْتُقاَلَ.	Portakalı yediniz (müe.).
	فَتَحُوا الْحَقيِبَةَ.	Çantayı açtılar (müz.).
	فَتَحَ الْحَقيِبَةَ.	Çantayı açtı.
	قَرأْتُمْ قِصَّةً وَ لَعِبْتُمُ الْكُرَةَ.	Bir kıssa okudunuz ve top oynadınız.
	دَخَلْناَ الْمَطْبَخَ وَ عَمِلْناَ الْقَهْوَةَ.	Mutfağa girdik ve kahve yaptık.
	عَمِلْتُنَّ الطَّعاَمَ الْيَوْمَ.	Bugün yemeği yaptınız.
	هَلْ رَسَمْتَ الصُّورَةَ.	Resmi çizdin mi? (müz.)
	نَعَمْ ، رَسَمْتُ الصُّورَةَ.	Evet, resmi çizdim.
	وَجَدْتُمُ الْكِتاَبَ.	Kitabı buldunuz (müz.).
	هَلْ سَمِعْنَ الْخَبَرَ ؟	Haberi işittiler mi?
	نَعَمْ سَمِعْنَ الْخَبَرَ.	Evet, haberi işittiler.
	هَلْ عَمِلُوا الْواَجِبَ ؟	Ödevi yaptılar mı?
	لاَ ، قَرَأُوا الْكِتاَبَ.	Hayır, kitap okudular.
	حَمَلْنَ الدَّفاَتِرَ.	Defterleri taşıdılar.
	سَمِعْتُمُ النَّصيِحَةَ.	Nasihatı işittiniz.
عاَئِشَةُ وَ فاَطِمَةُ وَ زَيْنَبُ دَخَلْنَ الْمَطْبَخَ.		Aişe, Fatıma ve Zeynep mutfağa girdiler.
دَخَلَتْ عاَئِشَةُ وَ فاَطِمَةُ وَ زَيْنَبُ الْمَطْبَخَ.		Aişe, Fatıma ve Zeynep mutfağa girdi.
خاَلِدٌ وَ عاَدِلٌ وَ عُمَرُ دَخَلُوا الْمَطْبَخَ.		Halit, Adil ve Ömer mutfağa girdiler.
دَخَلَ خاَلِدٌ وَ عاَدِلٌ وَ عُمَرُ الْمَطْبَخَ.		Halit, Adil ve Ömer mutfağa girdi.
اَلنِّساَءُ أَكَلْنَ الطَّعاَمَ.		Kadınlar yemeği yediler.
أَكَلَتِ النِّساَءُ الطَّعاَمَ.		Kadınlar yemeği yedi.
اَلرِّجاَلُ سَمِعُوا الْخَبَرَ.		Erkekler haberi işittiler.
سَمِعَ الرِّجاَلُ الْخَبَرَ.		Erkekler haberi işitti.