İsim cümlesinin temel iki öğesi vardır; Mübteda ve Haber.
İsim cümlesinin özü, öznesi ‘mübteda’ dır.
Mübteda’nın konumunu açıklayan, onun ne olduğunu bize haber veren kelimeye de ‘haber’ denir.
Mübteda --> (Marife-Belirli) İsim, nesne, zamir. Son harekesi daima ‘ötre’ olmalıdır. (Merfu'dur.)
Haber --> (Nekre-Belirsiz) İsim, fiil. İsim olursa son harekesi daima ‘ötre’ olmalıdır. (Merfu'dur.)
Her ikisi de ek aldıklarında ‘ötre’ ‘esre’ye dönüşür.
Haber, müzekker, müennes bakımından mübtedaya uyum sağlar, yani o ne ise haberde öyle olur.
الكِتَابُ مُفيدٌ: Kitap faydalıdır.
مُحَمَّدٌ رَسُلٌ : Muhammed resuldur.
الطَّالِبُ مُجْتَھِدٌ : Öğrenci çalışkandır. (Müzekker)
الطَّالِبَةُ مُجْتَھِدَةٌ : Kız öğrenci çalışkandır. (Müennes)
Sıfat - Mefsuf
Mübteda, haber den oluşan isim cümlesinin;
عَبَّاسٌ تَاجِرٌ: Abbas tüccardır.
sonuna bir sıfat gelmesi ile,
عَبَّاسٌ تَاجِرٌ غَنِيٌّ: Abbas zengin bir tüccardır.
Haber 'mefsuf' (bir sıfatla sıfatlanan) olur.
Sıfat, mefsuf’un özelliklerini alır. Belirli ise belirli, belirsiz ise belirsiz; çoğul ise çoğul; tekil ise tekil; müzekker ise müzekker; müennes ise müennes olur. Harekesi de aynıdır.
وأَيْنَ المُدَرِّسُ الجَدِيدُ؟ : Yeni öğretmen nerede?
المِرْوَحَةُ الجدِيدَةُ فِي الغُرْفَةِ الكَبِيرَةِ : Yeni pervane büyük odadadır.
Haberin Ek Alması Durumu
Normalde isim cümlesi mübteda, haber sırasında oluşurken; haberin ek alması durumunda haber başa gelir. Ayrıca bu durumda cümle başına İnne ve Benzerleri gibi ek gelirse yine mübtedanın son harekesi nasbedilir.
لي ثَلاثُ أخَواتٍ : Benim üç kız kardeşim vardır.
إِنَّ لي ثَلاثَ أخَواتٍ : Benim muhakkak üç kız kardeşim vardır.
إِنَّ في الفصْلِ خَمْسَةَ طُلابٍ جُدُدٍ : Sınıfta muhakkak beş öğrenci vardır.
Ek Bilgi 2:
Cümle iki çeşittir: İsim cümlesi ve fiil cümlesi. Türkçede cümle çeşidini belirlemek için yüklemine bakarız. Yüklem isim ise isim cümlesi; yüklem fiil ise fiil cümlesi olur. Mesela: “Ahmet sınıfa girdi.” cümlesinde yüklem “girdi” kelimesidir ve bu bir fiildir. Bu sebeple, “Ahmet sınıfa girdi.” cümlesi bir fiil cümlesidir. “Bugün hava güzel.” cümlesinde ise yüklem olan “güzel” kelimesi isimdir. Bu sebeple, “Bugün hava güzel.” cümlesi bir isim cümlesi olmuş olur.
Arapçada ise cümlenin isim cümlesi mi yoksa fiil cümlesi mi olduğunu anlamak için cümlenin ilk kelimesine bakılır. İlk kelimesi fiil ise fiil cümlesi olur. Eğer ilk kelimesi isim cinsinden bir kelime olursa isim cümlesi olur. Başka bir deyişle, isimle başlayan cümlelere isim cümlesi, fiil ile başlayan cümlelere de fiil cümlesi denir:
Mesela: دَخَلَ أَحْمَدُ الصَّفَّ “Ahmed sınıfa girdi.” cümlesinde ilk kelime olan دَخَلَ fiildir. Bu sebeple bu cümle fiil cümlesi olarak kabul edilir. “Ali çalışkandır” manasındaki عَلِىٌّ مُجْتَهِدٌ cümlesinde ise ilk kelime عَلِىٌّ dur ve bu bir isimdir. Dolayısıyla bu cümle de bir isim cümlesi olur.
İsim cümlesinin 2 temel ögesi vardır: Mübteda ve haber. Mübteda, cümlenin öznesidir. Genellikle isim cümlesinin başında bulunur ve ref durumunda gelir. Haber ise cümlenin yüklemidir ve mübtedadan sonra gelir. Haber, mübteda hakkında bilgi veren ögedir.
Haberin özelliklerini maddeler halinde görelim:
1- Haber tek bir kelime olarak, harf-i cerin mecruru bulunan bir isim olarak ve zarf olarak gelebileceği gibi cümle olarak da gelebilir.
2- Haber, mübteda gibi ref durumunda gelir. Ancak harf-i cerli isim, zarf ve cümle olarak geldiğinde ref alameti açıkça görülmez. Ref alametini açıkça göremediğimiz için, “yer itibariyle merfu” anlamında “mahallen merfu” ifadesini kullanırız.
3- Mübteda gayr-i âkıl cem’i olduğunda, yani akıl sahibi olmayan varlıkların cemisi olduğunda haber müfred-müennes olarak gelir.
4- Haberin cümledeki yeri de şöyledir: Haber tek bir kelime olduğunda şu kaideler geçerlidir:
A- Mübteda önce, haber sonra gelir.
B- Mübteda marife, haber nekra olur.
C- Haber mübtedaya cinsiyet, sayı ve irab açısından uyar.
5- Haber, harf-i cerin mecruru olan bir isim veya zarf olduğunda haber mübtedadan önce gelebilir. Bu durumda mübteda nekra olur. Cümle Türkçeye, “Bir yerde bir kimse veya bir şey var.” şeklinde tercüme edilir.
6- Haber bir fiil cümlesi olabilir. Bu durumda mübteda mutlaka başta gelir ve marife olur. Haber konumunda olan fiil ise cinsiyet ve sayı bakımından mübtedaya uyar.
7- Haber isim cümlesi olarak da gelebilir.