MÜZEKKER (ERİL) Erkek canlılarla, gramer bakımından erkek kabul edilen varlıklara delalet eden isim ve sıfatlar müzekkerdir (erildir) . Müzekker isimler, hakîkî (gerçek) ve mecâzî (itibarî) olmak üzere ikiye ayrılır:
1. Hakîkî Müzekker: Fizyolojik açıdan erkek olan varlıklar için kullanılan isim ve sıfatlardır.
Aşağıdaki hakiki müzekker kelime örneklerini ve cümle içerisindeki kullanımlarını inceleyiniz:
رَجُلٌ، وَلَدٌ، عَمٌّ، أَبٌ، مُدَرِّسٌ، دِيكُ، خَالٌ، أَخٌ، جمََلٌ، تِلْمِيذٌ، أَحمَْدُ، جَدٌّ، وَالِدٌ،ثَوْرٌ، مُهَنْدِسٌ، أَسَدٌ،مُدِيرٌ، عَامِلٌ،طِفْلٌ، حِصَانٌ، كَلْبٌ، قِطٌّ،سَيْفٌ، تِيسٌ
Çocuk küçüktür. .
الوَلَدُ صَغِيرٌ
Adam uzundur. . الرَّجُلُ طَوِيلٌ
Babası fakirdir. . أَبُوهُ فَقِيرٌ
Amca baba yarısıdır. . العَمُّ نِصْفُ الوَالِدِ
Horoz güzeldir. . الدِّيكُ جمَِيلٌ
Öğretmen başarılıdır. . المدَُرِّسُ نَاجِحٌ
Kardeşi hastadır. . أَخُوهُ مَرِيضٌ
Dayısı emeklidir. . خَالُهُ مُتَقَاعِدٌ
Öğrenci zekidir. . التِّلْمِيذُ ذكَِيٌّ
Bu, güzel bir devedir. . هَذَا جمََلٌ جمَِيلٌ
Dede mutludur. . الجَدُّ سَعِيدٌ
Ahmet bir öğretmendir. . أَحمَْدُ مُدَرِّسٌ
Öküz güçlüdür. . الثَّوْرُ قَوِيٌّ
Babası memurdur. . وَالِدُهُ مُوَظَّفٌ
Aslan cesurdur. . الأَسَدُ شُجَاعٌ
Halit mühendistir. . خَالِدٌ مُهَنْدِسٌ
Müdür konuşuyor. . المدُِيرُ يَتَكَلَّمُ
O, Allah’a inanır. . هُوَ يُؤْمِنُ بِاللهِ
Çocuk uyuyor. . الطِّفْلُ يَنَامُ
İşçi çalışıyor. . العَامِلُ يَعْمَلُ
Geçen cümlelerdeki mübteda-haber arasındaki cinsiyet uyumuna dikkat ediniz. Mübteda müzekker olduğu zaman haber de müzekker olur.
Kedi kovalayan bir köpek gördüm. . رَأَيْتُ كَلْبًا يُطَارِدُ قِطًّا
O, keçi gibi inatçı bir adamdır. . هُوَ رَجُلٌ عَنِيدٌ كَالتَّيسِ
Kurban bayramında bir koç kestik. . ذَبَحْنَا كَبْشًا فِي عِيدِ الأَضْحَى
At binenin kılıç kuşananındır. . الحِصَانُ لِمَنْ يَرْكَبُهُ والسَّيْفُ لِمَنْ يَتَقَلَّدُهُ
حمَْزَةُ، طَلْحَةُ، عُرْوَةُ، خَلِيفَةٌ gibi bazı isimler müstesna, müzekker isimlerin sonunda te’nis alameti (dişilik alameti) bulunmaz. Bu tür isimler sadece sonlarındaki müenneslik alametinden dolayı “lafzi müennes” kategorisine dâhil edilse de, dilbilgisi yönünden müzekkerdir.
Talha çalışkan bir öğrencidir.. طَلْحَةُ طَالِبٌ مُجْتَهِدٌ
Hamza geldi. . جَاءَ حمَْزَةُ
2. Mecâzî Müzekker: Fizyolojik açıdan erkek olmadığı halde dilbilgisi yönünden eril kabul edilen varlıklara delalet eden isimlerdir.
Örnek Kelime ve Cümleler
بَيْتٌ، بَحْرٌ، صَفٌّ، كِتَابٌ، سُؤَالٌ، جَوٌّ، دَرْسٌ، عِلْمٌ، بَابٌ، مَفْتُوحٌ، مَسْجِدٌ، قَلَمٌ، اِمْتِحَانٌ، قَمَرٌ، جَبَلٌ، جِدَارٌ، وَقْتٌ، مِفْتَاحٌ، مَصْنَعٌ، أُسْبُوعٌ، شَهْرٌ، عَامٌ
Deniz derindir. . البَحْرُ عَمِيقٌ
Ev büyüktür. . البَيْتُ كَبِيرٌ
Kitap kalındır. . الكِتَابُ سَمِيكٌ
Sınıf geniştir. . الصَّفُّ وَاسِعٌ
Hava soğuktur. . الجَوُّ بَارِدٌ .
Bu kolay bir sorudur. . هَذَا سُؤَالٌ سَهْلٌ
İlim faydalıdır. . العِلْمُ نَافِعٌ
Üçüncü ders bitti. . اِنْتَهَى الدَّرْسُ الثَّالِثُ
Mescit temizdir. . المسَْجِدُ نَظِيفٌ
Evin kapısı açıktır. . بَابُ البَيْتِ مَفْتُوحٌ
Kalem uzundur. . القَلَمُ طَوِيلٌ
Küçük anahtar nerede? ؟ أيْنَ المِفْتَاحُ الصَّغِيرُ
Ay uzaktır. . القَمَرُ بَعِيدٌ
Sınav yakındır. . الاِمْتِحَانُ قَرِيبٌ
Duvar beyazdır. . الجِدَارُ أَبْيَضُ
Dağ yüksektir. . الجَبَلُ مُرْتَفِعٌ
Sınıfta okuyoruz. . نَدْرُسُ فِي الصَّفِّ
Vakit geçiyor. . الوَقْتُ يَمُرُّ
Ali küçük bir fabrikada çalışıyor. . عَلِيٌّ يَعْمَلُ فِي مَصْنَعٍ صَغِيرٍ
Geçen hafta köydeydim. . كُنْتُ فِي القَرْيَةِ فِي الأُسْبُوعِ الماَضِي
Gelecek ay Kahire’de olacağım. . سَأَكُونُ فِي القَاهِرَةِ في الشَّهْرِ القَادِمِ
Geçen yıl büyük bir dağa tırmandık. . تَسَلَّقْنَا جَبَلاً كَبِيرًا فِي العَامِ الماَضِي
Hakiki müzekker isimlerde olduğu gibi, mecâzî müzekker isimler de cümle içerisinde müzekker ism-i işaretler, zamirler ve ism-i mevsullerle kullanılırlar.
Aşağıdaki örnekleri inceleyiniz.
Bu, eski bir evdir. . هَذَا بَيْتٌ قَدِيمٌ
Bu, fakir bir adamdır. . هَذَا رَجُلٌ فَقِيرٌ
Birinci cümlede hakiki müzekker olan رَجُلٌ ismi, müzekker ism-i işaret olan هَذَا ile kullanılmıştır.
İkinci cümlede mecâzî müzekker olan بَيْتٌ isminin de müzekker ism-i işaret olan هَذَا ile kullanıldığına dikkat ediniz.
Dün gördüğüm adam geldi. . جَاءَ الرَّجُلُ الَّذِي رَأَيْتُهُ أَمْسِ
Senden aldığım kitabı okudum. . قَرَأْتُ الكِتَابَ الَّذِي أَخَذْتُهُ مِنْكَ
Birinci cümlede hakiki müzekker olan الرَّجُلُ ismi, müzekker ism-i mevsul olan الَّذِي ile kullanılmıştır. رَأَيْتُهُ ifadesinde ki “hû” zamiri de müzekker olan الرَّجُلُ isminin yerine kullanıldığı için müzekker gelmiştir. İkinci cümlede mecâzî müzekker olan الكِتَابَ isminin müzekker ism-i mevsul olan الَّذِي ile kullanıldığına, أَخَذْتُهُ ifadesindeki müzekker “hû” zamirinin de mecazi müzekker olan الكِتَابَ isminin yerine kullanıldığına dikkat ediniz. Boşlukları parantez içindeki uygun kelimelerle doldurunuz.
(الفَقِيرُ - ضَرُورِيٌّ - المجُْتَهِدُ - وَفِيٍّ - ذَاهِبٌ- حَيَوَانٌ – جمَِيلاً، كَبِيرٌ)
1. الطَّالِبُ ......... نَاجِحٌ. 2. الرَّجُلُ ....... يَحْتَاجُ إلى المسَُاعَدَةِ. 3. الماَءُ.......... لِلْحَياةِ. 4. الثَّوْرُ.........قَوِيٌّ. 5. اِشْتَرَيْتُ جمََلاً........... 6. الطَّبِيبُ.......... إِلَى المسُْتَشْفَى. 7. المصَْنَعُ.................. 8. كُلُّ إِنْسَانٍ يَحْتَاجُ إِلى صَدِيقٍ........
MÜENNES (DİŞİL) Dişi varlıklarla, gramer bakımından dişi kabul edilen varlıklara delalet eden isim ve sıfatlar müennestir (dişildir). Müennes isimlerin sonlarında, genellikle müenneslik alâmetleri ( ة – ى – اء ) bulunur. Müennes isimler, hakîkî (gerçek) ve mecâzî (itibarî) olmak üzere ikiye ayrılır:
1. Hakîkî Müennes: Fizyolojik açıdan dişi varlıklar için kullanılan isimlerdir. Sonunda müenneslik alâmeti bulunup bulunmamasına göre Lafzî Hakîkî Müennes ve Gayri Lafzî Hakîkî Müennes olarak iki kısma ayrılır.
1.1. Lafzî Hakîkî Müennes: Fizyolojik açıdan dişi bir varlığa delalet eden ve sonunda dişilik alametlerinden birini taşıyan isimlerdir.
Aşağıdaki lafzî hakîki müennes kelime örneklerini ve cümle içerisindeki kullanımlarını inceleyiniz:
مَرْأَةٌ، دَجَاجَةٌ، طَبِيبَةٌ، جَدَّةٌ، مُمَرِّضَةٌ، عَمَّةٌ، وَالِدَةٌ، نَاقَةٌ، أَسْمَاءُ، سَلْمَى مُعَلِّمَةٌ، لَيْلَى، بَقَرَةٌ، طِفْلَةٌ، نَعْجَةٌ، خَالَةٌ، سَلْمَى، عَنْزَةٌ، لَبُؤَةٌ، شُرْطِيَّةٌ
Tavuk güzeldir. . الدَّجَاجَةُ جمَِيلَةٌ
Kadın uzundur. .
المرَْأَةُ طَوِيلَةٌ Nine mutludur. .
الجَدَّةُ سَعِيدَةٌ
Bayan doktor beceriklidir. . الطَبِيبَةُ مَاهِرَةٌ
Halası zengindir. . عَمَّتُهُ غَنِيَّةٌ
Hemşire başarılıdır. . الممَُرِّضَةُ نَاجِحَةٌ
Dişi deve büyüktür . النَّاقَةُ كَبِيرَةٌ
Anne hastadır. . الوَالِدَةُ مَرِيضَةٌ
Selma zekidir. . سَلْمَى ذكَِيَّةٌ
Esma çalışkandır. . أَسمَْاءُ مُجْتَهِدَةٌ
Leyla zengindir. . لَيْلَى غَنِيَّةٌ
Bayan öğretmen yorgundur. . المعَُلِّمَةُ تَعِبَةٌ
Kız çocuk uyuyor. . الطِّفْلَةُ نَائِمَةٌ
İnek sütü içeriz.. نَشْرَبُ لَبَنَ البَقَرَةِ
Teyze fakirdir. . الخَالَةُ فَقِيرَةٌ
Bu, beyaz bir koyundur. . هَذِهِ نَعْجَةٌ بَيْضَاءُ
Dişi aslan yırtıcıdır. . اللَّبُؤَةُ مُفْتَرِسَةٌ
Bu siyah bir dişi keçidir.. هَذِهِ عَنْزَةٌ سَوْدَاءُ
Fatma vefalıdır. . فَاطِمَةُ وَفِيَّةٌ
Bayan polis zariftir. . الشُّرْطِيَّةُ ظَرِيفَةٌ
Nine torununa güzel bir hikâye anlatıyor. . الجَدَّةُ تَرْوِي لحَِفِيدِهَا قِصَّةً جمَِيلَةً
Anne gelecek nesilleri yetiştirir. . الوَالِدَةُ تُرَبِّي الأَجْيَالَ القَادِمَةَ
Dişi aslan avda erkek aslanlara katılır. . اللَّبُؤَةُ تُشَارِكُ الأُسُودَ فِي الصَّيْدِ .
Dişi deve susuzluğa insandan daha dayanıklıdır. النَّاقَةُ أكْثَرُ تَحَمُّلاً لِلْعَطَشِ مِن الإنْسَانِ
1.2. Gayri Lafzî Hakîkî Müennes: Fizyolojik açıdan dişi bir varlığa delalet ettiği halde sonunda dişilik alameti taşımayan isimlerdir.
Aşağıdaki gayri lafzî hakiki müzekker kelime örneklerini ve cümle içerisindeki kullanımlarını inceleyiniz:
أُخْتٌ، بِنْتٌ، أُمٌّ، مَرْيَمُ، هِنْدٌ، مُطْفِلٌ، طَالِقٌ، فَرَسٌ، أَتَانٌ، عَانِسٌ، حَائِضٌ، ثَيِّبٌ
Kız küçüktür. . البِنْتُ صَغِيرَةٌ
Kız kardeşi hastadır. . أُخْتُهُ مَرِيضَةٌ
Meryem evlidir . مَرْيَمُ مُتَزَوِّجَةٌ
Ali’nin annesi fakirdir. . أُمُّ عَلِيٍّ فَقِيرَةٌ
Zeynep gayretlidir. . زَيْنَبُ مُجِدَّةٌ
Hint güzel bir kızdır. . هِنْدٌ بِنْتٌ جمَِيلَةٌ
O, dul bir kadındır.. هِيَ اِمْرَأَةٌ طِالِقٌ
Ayşe çocuklu bir kadındır. . عَائِشَةُ مُطْفِلٌ
Dişi eşek güçlüdür . الأَتَانُ قَوِيَّةٌ
Bu bir Arap kısrağıdır. . هَذِهِ فَرَسٌ عَرَبِيَّةٌ
Hiçbir kız evde kalmış olmayı istemez. . لاَ تُرِيدُ أَيَّةُ بِنْتٍ أَنْ تَكُونَ عَانِسًا